«Encardia: η πέτρα που χορεύει»: Ένα μουσικό ντοκιμαντέρ για την γκρεκάνικη γλώσσα και μουσική

Προβάλλεται από 1η Νοεμβρίου, αποκλειστικά στην «Ταινιοθήκη της Ελλάδος» (Σινέ Λαΐς, Ιερά Οδός 44) το μουσικό ντοκιμαντέρ του Άγγελου Κοτσόβου για την γκρεκάνικη μουσική και τους «Encardia», που πήρε το Βραβείο Κοινού στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Πιο πολύ όμως πρόκειται για την προσπάθεια ορισμένων ανθρώπων να αντισταθούν στην εξαφάνιση της γκρεκάνικης γλώσσας των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας.
Το ντοκιμαντέρ μας παίρνει σε ένα ταξίδι μαζί με τους «Encardia», και τον συνεργάτη τους ηθοποιό Ηλία Λογοθέτη, σε ένα ταξίδι στην Μεγάλη Ελλάδα. Για όσους δεν τους ξέρουν, οι «Encardia» είναι ένα ελληνικό συγκρότημα που λίγα χρόνια πριν χάρις στο άλμπουμ τους «Agapi Mou Fidela» (2004) έκανε γνωστές τις μουσικές του ελληνικού Σαλέντο και της Νότιας Ιταλίας με πρωτότυπα τραγούδια στην γκρεκάνικη διάλεκτο. Κυρίως όμως την «γκρήκο», ένα κράμα αρχαίων Ελληνικών και ιταλικών και από την άλλη την tarantella pizicco.
Ένα από τα πιο προβεβλημένα στο εξωτερικό ονόματα της ελληνικής μουσικής, οι «Encardia» έχουν συνεργασθεί ή έχουν εμφανιστεί μαζί με γνωστά ονόματα του είδους, όπως ο Roberto Licci, οι Ghetonia και οι Cancionere Grecanico Salentino, αλλά και Έλληνες καλλιτέχνες, όπως ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο Αργύρης Μπαρκιτζής και ο Νίκος Ξυδάκης.
Το ντοκιμαντέρ τους ξεκινά με τον ακορντεονίστα Βαγγέλη Παπαγεωργίου, ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος, να μιλάει ως πρωτοδιορισμένος καθηγητής σε μαθητές του δημοτικού σχολείου της Μήλου για το πόσο μοιάζουν τα γκρεκάνικα με τα ελληνικά, παρόλο που αρχικά δεν γίνεται κατανοητά. Και αυτό μέσα από την λέξη προς λέξη μετάφραση των στίχων ενός τραγουδιού.
Το ντοκιμαντέρ μας μεταφέρει θαλασσίως στα ελληνικά χωριά της Κάτω Ιταλίας. Όμως δεν πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ για τους «Encardia». Οι «Encardia» γίνονται το όχημα για να ανακαλύψουμε μια μουσική και μια γλώσσα που εξαφανίζονται. Έτσι βλέπουμε γνωστούς μουσικούς του είδους, όπως ο Roberto Licci και ο ακορντεονίστας Giovanni Anantagiato ή ο Franco Corliano που στην δεκαετία του ‘70 έγραψε μερικά από τα πιο γνωστά τραγούδια του είδους.
Εκείνο που γοητεύει είναι το «παιχνίδι των άγνωστων λέξεων μέσα στις γνωστές», ή πιο απλά η μίξη Αρχαίων Ελληνικών και Ιταλικών σε ένα γλωσσικό είδος που σύντομα καταλαβαίνεις το νόημα τους, ακόμα και αν δεν ξέρεις καλά ιταλικά. Υπάρχει συγκίνηση στις συζητήσεις με τους παλιούς μουσικούς και μια νότα Ελληνισμού πέρα από τα σύνορα που αρνιέται να πεθάνει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το κομμάτι που δείχνει την εξαφάνιση της γλώσσας Γκρίκο προς χάριν της σύγχρονης Ιταλικής. Αυτό έγινε μεταπολεμικά για να μην θυμούνται την φτώχεια των παλιών ημερών, αλλά και γιατί το ιταλικό κράτος προώθησε την καθ’ αυτό ιταλική γλώσσα. Όμως η νέα γενιά την ανακαλύπτει ξανά. Παράδειγμα η 30αρα ανθρωπολόγος Manuela που δηλώνει πως οι γονείς της μιλούσαν Γκρίκο, όταν δεν ήθελαν η κόρη τους να καταλάβει τι λένε. Όμως η ίδια τα έμαθε και μαζί της τα ξαναθυμήθηκαν και εκείνοι. Και μάλιστα τα έβαλε στο Πανεπιστήμιο όπου δουλεύει.
Οι «Encardia» συζητάνε με όλους αυτούς τους ανθρώπους και βοηθάνε να έρθει στην επιφάνεια ένας χαμένος πολιτισμός. Σε αυτό νομίζουμε ότι τους είμαστε ευγνώμονες. Πέρα από αυτό, τους βλέπουμε να περιφέρονται στους δρόμους του Σαλέντο, παίζοντας μουσικές και κουβαλώντας ακόμα και το άγαλμα της Παναγίας στην διάρκεια του Δεκαπενταύγουστου. Πολύ σημαντικό επίσης το παλιό ασπρόμαυρο φιλμάκι που καταγράφει το φαινόμενο του ταραντισμού. Δηλαδή το φαινόμενο μαιναδισμού που θεραπεύεται με δάγκωμα αράχνης και από την οποία προήλθε και ο χορός της ταραντέλα. Αυτό αντιπαρέρχεται με ανάλογη μίμηση του ταραντισμού από μία από τις τραγουδίστριες και χορεύτριες του συγκροτήματος σε έγχρωμο φιλμ.
Εμείς να υπενθυμίσουμε ότι στην πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης υπήρχε πολύ συγκίνηση μέσα στην αίθουσα με τους ακροατές να σιγοψιθυρίζουν τα τραγούδια ή να κρατάνε τον ρυθμό στο ζωντανό τραγούδι των τίτλων τέλους. Σίγουρα μια ταινία που πρέπει να δουν όσοι νοιάζονται για την ιστορική επιβίωση ενός Ελληνισμού εκτός συνόρων.
του Γιώργου Πισσαλίδη (e-grammes)
*Οι «Encardia» εμφανίζονται μαζί με την Enza Magnolo
από 14 έως 17 Νοεμβρίου στο «Half Note» (Τριβωνιανού 17, Μετς).